فرق بین هدیه و رشوه از نگاه فاضل نراقی

 

ملا احمد در کتاب گرانسنگ اخلاقی خود( معراج السعاده )   مطلبی دارد  پیرامون هدیه و رشوه  به شرح ذیل 

چیزی که  به  این اسم و رسم کسی به دیگران می دهد چند صورت است .

اول آنکه : کسی چیزی از برای بعضی برادران دینی  خود بفرستد  به قصد  اظهار ر دوستی  و محبت  و هیچ غرض  دیگر نداشته باشد . شکی نیست که این هدیه است و حلال است  ، خواه  با آن  قصد ثواب  اخروی  نیز داشته باشد یا نه .

دوم آنکه : مقصود  او از فرستادن چیزی طمع  مالی باشد . مثل اینکه فقیری هدیه  از برای  غنی   ، یا غنی از برای  غنی دیگر بفرستد به جهت طمع عوض بیشتر یا مساوی و این نیز نوعی از  هدیه است . و در حقیقت هبه ای  است به شرط  عوض   و هرگاه  آنچه طمع  و منظور او بوده به جای آورد  حلال است . همچنان که مقتضای ادله  و مفاد بعضی از اخبار است . بلکه از  بعضی  اخبار مستفاد  می شود  که اگر  طمع  او را هم به جا نیاورد حلال خواهد بود .

سوم آنکه : مقصود او از فرستادن  این باشد که آن شخص در کار معینی  اعانت  او کند . پس اگر آن کار حرام  یا واجب باشد  آن هدیه نیست . بلکه رشوه است . و گرفتن آن حرام  . واگر آن  عمل مباح باشد  قبول هدیه  آن ضرر ندارد .

چهارم  آنکه : غرض او از فرستاندن  هدیه  تحصیل دوستی  و محبت باشد  ولیکن در  دوستی  و محبت  او منظور  این باشد که به واسطه  جاه  و مرتبه  او متوصل به بعضی  از مطالب خود شود ، واگر این جاه  و مرتبه  از برای او  نمی بود  آن را نمی فرستاد . پس اگر غرض آن شخص  توصل به  مطالب غیر مشروعه  باشد، شکی در رشوه  بودن آنچه فرستاده   و حرمت آن نیست و اگر توصل  به مطلب مشروع  باشد یا غرض او معلوم نباشد ظاهر آن است  که : حرام نباشد . اگر چه قبول آن مطلقا خالی از کراهت  نیست . زیرا که هدیه ای است  مشابه رشوه .

روایت است که : حضرت  پیغمبر  (ص)   والی فرستاند که ذکات  قبیله ((‌ ازد )) را  جمع نماید . چون مراجعت  نمود  بعضی از  آنچه  آورده بود  خود نگاهداشت  و گفت :  این هدیه ای است که به من دادند . حضرت فرمود که : اگر راست می گویی  چرا در خانه  پدرت و مادرت  ننشستی  تا هدیه  از برای تو  بیاورند ؟ 

 و بنا بر این  سزاوار هر قاضی و والی  و حاکمی  و غیر اینها  از عمال سلاطین  آن است  که فرض  کند خود را بی منصب  و شغل ، معزول  از هر کار و بار، در خانه مادرش نشسته     است  آنچه  به او در آن وقت  عطا می کند  حال هم  اگر بفرستد بگیرد . و آنچه  را نمی فرستند از آن  اجتناب  کند .

 شما خود قضاوت کنید  با این توصیف  چند درصد  هدایایی  که   از طرف ارباب رجوع ها  به مسئولین داده می شود  در قالب و شکل های مختلف   مصداق واقعی هدیه است ؟

آیا  مهمترین دلیل عدم تاثیر آیات و روایات  در ما  خوردن این  اموال شبه ناک نیست  ؟